Verfügbare Informationen zu "Phepug Çiko, Çutiri Waneno"
Qualität des Beitrags: Beteiligte Poster: dersim Forum: DERSİM-ZAZA ARŞİVİ Forenbeschreibung: Dersim-Zaza Platformu aus dem Unterforum: ZAGON: KÜLTÜR Antworten: 1 Forum gestartet am: Dienstag 05.12.2006 Sprache: türkisch Link zum Originaltopic: Phepug Çiko, Çutiri Waneno Letzte Antwort: vor 17 Jahren, 4 Monaten, 5 Tagen, 9 Stunden, 49 Minuten
Alle Beiträge und Antworten zu "Phepug Çiko, Çutiri Waneno"
Re: Phepug Çiko, Çutiri Waneno
dersim -Phepug Çiko, Çutiri Waneno
Phepug Çıko, Çutıri Waneno
“Phepo, Kheko!
Kami kist? mı kist!
Kami şüt? mı şüt!
“Phepo, Kheko!
......................
Phepug Çıko, Çutıri Waneno?
Rozê, mı wast khe phepugi sero çiyê bınusni. Qısaweta xora, mı va eceva Tırki de cıra sevanê? Ravê ‘Ferheng’ê M. Çemi de mı nia da. Pelga 323 de vano »ibibik, guguk kuşu«. Dustê diksılemani (hophopıki) de wuncia ‘ibibik’ nusno. Hama ez zanon khe Tırki de ibibik ve guguki ra zu theyr niyê, zovinaê. Nafa ki mı, ‘Ferheng’ê Malmısanıji de nia da. Wuza ki wuncia »ibibik, guguk« nuşiyo. Mı ni ‘ferhengi’ ca verday, qaytê kitavanê binu biyune. Kıtavo khe M. Düzgüni taê lawıkê Dêsımi tede ardê pêser, mı yi de nia da.
Sey Qaji, ‘zoro derdê cigera hare’ de vano:
“Dêsımi sero mızo dumano,
Wusar nao ame, derdê marê
Phepugo sosın gılê kou ra niso, bıwano”.
Sılemano Qız, lawıka Çuxure de vano:
»Phepugo goyin roniso Çuxure de,
Wejiranê marê bıwano«.
Lawıka Sıleman Çawışi de vano:
»Bıko, bıko, Sılemano
Phepugê dês u kou
Maa tüya kora kokıme rê bıwano«.
Sey Wuşên, Lawıka Bava Khali de vano:
»Ax Qeremusano, Qeremusano,
Phepugê wusari ro niso tede bıwano
Phepugo sosın, mı ra raşti vaze,
Xona çand serri emrê mı mendo?«
Misalê nianêni zafê. Lawıkanê Kırmanciye de namê phepugi zaf vêreno ra. M. Düzgün, pelge 49 u 89 de vano: taê vanê no theyr Tırki de ‘ibibik kuşu’yo. Hama beliyo ke mıqerem nêvano. Naê ra têpa mı, kıtavanê binu de nia da. P. Lerch u F. Mülleri ra gore Zazaki de phepug alamanki de ‘Kuckuck’o. Hama şifê zerrê mı wuncia nêşi. Çı khe, P. Lerchi manê qılancıke ki Alamanki de ‘Rabe’ nusnay vi. (Halvıke Qılancıke ra Alamanki Elster, Tırki de ‘saksağan’, vajino. ‘Rabe’ Tırki de yena mana ‘karga’. Zu ki ‘Krähe’ esta. Zonê ma de Qırawune vajina). Mı va, beno ke manê phepugi ki ğelet nusno. Mı va mılêti ra perskeri, kam nas keno, kami phepug diyo? Ez vaji 40, sıma vazê 100 cêniyu, ciamordu ra mı pers kerd. Pêroyine va khe: ma phepugi zaneme, ma vengê dêy zaf hesno. Mı va: sıma qe phepug di ya ki bese kenê mı rê tarıf kerê? Wertê ninu ra têyna hirê yisanu va, hiya mı diyo, nas konu. Zu cênıke, zu mormeki, zu çêneke, zu qêyde ra tarıf kerd. Hiremenu va khe: “Phepug, donê xo gewro, gorgeçine ra tenêna qijkêko (qızo). (H.Tornêcengi Ware-1 de, M.Oruçoğlu ki kıtavê xo Dersim de rast dos kerdo).
Şifê mı wuncia ki tam nêşi. Ez şiyu, kıtavxane de theyru sero, ‘guguk u ibibik’i sero, çı kıtavi khe estê, mı gureti, ardi çê de wendi. Cêr de nia dime, nê kıtavu de çı esto?
Yê ‘Kuckuck’i, 130 ra nêjdi cısnê xo estê. Hama yiyê khe zu çê raê 12 teneyê. Dina de en jêde caanê germu de manenê (benê weiye). Koti khe estê, namê yi cay ra yenê nas kerdene. Mesela, ‘Kuckuck’ê Bengali (Koromandel Kuckuck), ‘Kuckuck’ê Hindistani, ‘Kuckuck’ê Çini, ‘Kuckuck’ê Gina Newiye (Koel), ya ki jê ‘Kuckuck’ê Afrika (Smaragd). Donê xo, reng ve rengo. Welatê ma ra nêjdi, dormê koanê Urali de “Phepugê Bırri” (Waldkuckuck: orman guguku) estê. Dêsım de, Anatoliye de en jêde ni cınsi estê. Yiyê ke dormê Avrupa derê, serê sari de pulık esto, gewrıkê. Alamanki de cıra ’Häherkuckuck’, Tırki de ki ’tepeliguguk kuşu’ vajino.
No theyr, goç kerdoğo, yanê wusari sono hetê zimey, payıji pêyser sono cao veroz, vervaroz. Emrê xo, serê dar u bêri de, kemer u kuçi de ro niştaene ra vêrono ra. Zaf tembelo, coka cıra hazırverdoğ vajino. Makêke, hakanê xo bena halênê theyranê binu de kena. Zu hakê theyra bine halên ra vezena, hakê xo hurendi de kena (ca verdana), wurzena ra fırr dana, sona.
Heqa ni theyri de her zoni de tavatur sanıki estê. Vanê, theyra makêke (phepuge) duway kena khe, hakê xo şêrê rê hakanê theyranê binu, yanê jê hakanê theyranê binu bê. Khaniya Hurimi de -(Yunano Khan de)- zu sanıke de, seveta ni theyri de qesey beno khe, zımıstan khe ama, no theyr beno theyro de qıjikêk (Sperber: Atmaca), eke bi wusari, wuncia beno ‘Kuckuck’.
Çıqa gırso? Dergêna xo, eve perr u purtu ra 60 cm, bê perru 40 cm, gıraniya xo 110 gıramiya. Emrê xo ki 13 Serriyo. (Çıme: 1. Das grosse Lexikon der Tierwelt, 2. Das grosse Bilder-Lexikon der Tiere).
Hêya! Ez, ‘Kuckuck’i (phepug) sero, ‘Wiedehopf’i (hophopık) sero, taê theyranê binu sero xêylê çi musu. Hama mı wuncia tam dos nêkerd phepug kamıji theyro. Mı va, “ez khe bivini nas konu ya ki nas nêkonu?” Peyniye de rozê şiyune muzaa khe lulıki, mal u theyri tede estê, ya ki cemednê (Naturhistorisches Museum de). Mı wuza theyrê ‘guguk’ u ‘ve ‘ibibik’i nêjdi ra di. Vengê ni theyru gureto bant. Lewe de zu gocage esta. Yisani khe bêçıke nêre cı, a theyre zonê xo ra wanena. Mı ravê bêçıke nêreve gocaga khe ‘kuckuck’ nuşiyo, aê ser. Mı gos da khe »phepug«o khe ma vame, hao waneno. Endi, mı yinam kerd khe namê phepugê ma Alamanki de biyo ‘Kuckuck’, Tırki de ki biyo ‘guguk’. Yi ra têpa mı, ‘Wiedehopf ‘ gos da. Zonê made, ni ra Dêsım de ‘hophopık’ -(taê ‘diksıleman’ )- vanê. Tırki de ‘ibibik’o khe vanê, no theyro, (çavuşkuşu, hüthüt). Vengo khe vezeno hirê parçiyo: jê ‘up-up-up’, ‘pu-pu-pup’ ya ki ’ho-po-pop’i yeno gos daene.
Nıka, wendoğê khe, ni nusnê mı vanenê, belka vanê, to roê ma guret, çı vana endi vaze. Seveta zu namê phepugi mordem coru xundê keno derg? Hiya belka heqa sıma wendoğu ki esta. Hama ni nusni ra têpia ez hini guman konu khe, phepugi sero fikrê sıma ki xêylê beno çip, beno zalal. Endi jü khe sıma ra pers kerd, va phepug çıko, bêşif bese kenê khe vazê, Tırki de ‘guguk’o, ya ki Alamanki de ‘Kuckuck’o. Eke hiniyo, cor de, cao ke ‘Kuckuck’ ya ki ‘guguk’ vêrdo ra, sıma yinu phepug bıwanê, ni hengemey ra endi ra xeleşime.
Phepug Çutıri Waneno?
Hiya! Raşti, phepug çutıri waneno ?
Kırmanciya ma de, yanê Dêsim de phepuganê ma, tê dıma, tê dıma »phe-po« vatêne. Marê hini amêne, hini vajiyêne, ma ki hini musayvime. Hama yiyê khe Alamanki qesey kenê, dinu ra gore, phepugi khe wend, vano ‘kuck-kuck’ yanê »phe-po« nêvano. Aseno khe, Alamanki de zonê ni theyri vuriyo...! Raşti, mordêmi khe gos da, nê tam ‘kuckuck’ vano, nê ki tam »phe-po« vano. Hini tê dıma tê dıma çiyê vano, hama tam areze niyo. Aseno khe no ki, zonê diyo (dêyiyo). Wo zonê xora waneno, kami khe çutıri wasto hini vato, hini ardo ra zon. Mesela zonê ma de, sanıka phepugi de, no hal zaf zalal aseno, (phe-po, khe-ko, kami kist, mı kist, kami şüt, mı şüt,....).
Leo Novrup, eve alvazê xo Poul Erik Andersen ra pia 1975, 76, 77 de hirê serri wusari ra hata payıji sonê, ere phepugi piyinê. Eve rozu, saatu. Yinu heqa ni theyri de xêyle çi dos kerdo. Peydena L. Novrupi, namê ‘Kuckuck’ ra zu kıtav nusno. Ni kıtavi de vano khe: Phepuge -(makeke)- letê asma gulanê ra hata letê amnana vırene 10-20 haku kena. Hama ni haku tam zu (ayni) saate de kena. Na saate, her waxt nêjdiye des u poncine (15.00) de ra. Leyrık (çêlik) tam roza des u heştine halênê xo terk keno.
Teyna phepug (nêr) waneno, phepuge (makêke) nêwanena
Teyna phepug -(nêr)- ‘kuckuck’ (phepo) vano, yanê wanêno. Phepuge teyna sırê khurt biyaene de, eke nejdiyê nêri de biyê, vengo de bari vezena (kichern: kıkırdamak). Vengo ke phepug vezeno, dı parçiyo. Vatışi ra gore: ‘kuck-kuck’ (phe-po = pu-puk), hama eke venga phepuge da, wo sırê hirê parçey veng vezeno : ‘kuck-kuck-kuck’ (vatisê ma ra gore!: phe-phe-phop). Phepug hewa ra ki veng dano, eke phepugê ra bi nêjdi, vengê xo beno, ‘ha-ha-ha’ ya ki ‘hach-hach-hach’!
Sanıka Phepugi
Phepugi sero her zoni de, her sari de tavatur sanıki estê. Zonê ma Kırmanciki (Zazaki) de ki phepugi sero xêylê çi vajiyo. Ninu ra jüyê ki sanıka phepugiya. Domanê khe Dêsim de biyê pili, ilam khe na sanıka phepugi pilanê xora hesna. Na sanıke seranê pêyenu de zonê ma ra ki ama nusnaene. Varyantê Dêsim de, layık waa xo kiseno, yanê phepug nêriyo, (nia de H. Tornêcengi, Ware-1; M. Çem ‘Ferheng’ de phepug ). Hama taine ra gore, wae, bıraê xo kisto, yanê theyre, makêka. Tabi na zu sanıka. Wuncia ki varyantê Dêsımi mantıq ra tênena nêjdiyo. Çıke, têyna phepug waneno (nêr); makêke (phepuge) nêwanena.
Cêr Dêsım ra zu varyantê na sanıke vineme:
Waxtê de, zu dewe de zu wae ve zu bıray ra benê. Vanê khe ni domani sey biyê. Jüvini ra zaf has kenê; her motajiya xo, eve xo vinenê. Bıra, tenena pilo, waa xo sevekneno. Wusar amo, her ca biyo khewe, viliki, kolbızıni, kengeri, sung u rıvêşi vejiyê. Bıray ve wae ra rozê, wasto khe şêrê, pia kengeru arê derê. Bıra ver, wae dıma, kewtê ra rae tekıtê şiyê kasu, cerdu ra kengeru feteliyê. Bırayi dest de zu phiz, dosa wae de ki zu thurıko de khan biyo. Bıra, ravê dormê kengeru rındek kıneno, peydena kardia xo ra, bınê ra bırneno, Teliyu keno pak, dano waa xo. Wae, kengeru erzena thurık, çêfanê xo ra vozena, kengeru musnena ra bıraê xo. Bıra, kengeri vezeno, keno pak, letê weno, letê ki dano waa xo khe, a ki buro. Eve na tore xêylê ca sonê, xêylê kengeru danê arê, xêylê ki qefelinê. Rastê zu çımê ağwe benê.
Bıra vano: “Waê, ala bê, tenê ro nişime, ra araşime, tenê ki ağwe bısımime, kengerêna burime.” Nisenê ro, ağwa xo sımenê, layık fekê thurıki keno ra tede nia dano khe, thurık thıp u thalo.
Vano: “Waê, ma xundê kengeri dayve arê, ni kata şi?”
Wae, sas bena! Peydena yena ra xo, vana: “Bıra, to kengeri day mı, mı zu ve zu eştive zerrê thurıki, fekê thurıki ki rındek gire dayvi”.
Lazek vano: “Waê, tı jüri kena, to khe thurık estenê, nıka ma zerrê thurıki de kengeri diyenê”.
Çêneke, jiar u diaru sero sondi wena. Layık yinam nêkeno. Teseliya çêneke bırina, vana : “Bıra, ez khe sevaji tı yinam nêkena. Bê, kardi bicê, zerrê mı ra qılasne, eve çımanê xo bıvine, mı kengeri werdê ya ki nêwerdê”.
Bıra zaf qariyo. Hêrs ra kardi cêno, zerrê waa xo qılasneno ra, nia dano khe letê zu kengeri ra qederi thawa tede çino. Xo xodê vano:
“No çıko? Çı hikmeta? Waa mı khe nêwerdê, ni kengeri kata şi? Sarê xo, fino wertê lınganê xuyê veri (!), fıkırino! Hini eve fıkıriyaene her çi verê çımu ra vêreno ra, yeno, sono. Peydena aqıl keno, reyna thurıki de nia dano. Vineno khe binê thurıki de zu qule esta. Vano:
“Waê, to raşti vato. Qayt ke, bınê thurıki dıriyo, kengeri na lone ra gınê ğuare. Wae ra veng u vaz nêvejino. Bıra, beno çewt, dest erzeno ra waa xo, saneno ra, lerzneno, wuncia wae ra veng nêvejino. Zırçeno, qireno..! Vano, “mı se kerd, seveta dı kengeranê kermezınu ça waa xo kiste?” Şiarê nano pa, meyitê waa xo sero berbeno, jiveno. Pêydêna waa xo beno, şüno, keno mezele, vano:
“Ez çı ri ra şêri dewe, wertê sari, çutıri vaji khe, mı waa xo kista?” Sarrê mezela waa xo de niseno ro, zaf fıkırino, ez vaji eve saatu, sıma vazê eve rozu wuza maneno. Pêyniye de, duway keno, vano “kaşka ez zu theyr biyenê, ko ve ko ra bıfeteliyenê, serva waa xo bınalenê, bıwendenê, belka hini axa zerrê mı şiyenê”.
Duwaa xo vêrena ra, layık beno theyr, beno phepug. A roza, na roza, wusar khe ame, phepug ko ve ko ra fırr dano, fetelino, niseno gılê dar u beri ra waneno, vano:
“Phepo, Kheko!
Kami kist? mı kist!
Kami şüt? mı şüt!
“Phepo, Kheko!
......................
M. Tornêğeyali, Gucige, 2006
Çıme: Ware-12. (Payıza Vırene, 1998).
Dirê qesê pêyeni:
1. No nuste, 1998 de ame nusnaene u Ware-12 de vejiya. Redaktori taê herfi vurnayvi. Ez ni nusni sere tenena gurine, hetê rastnusnaene ra newe de mı kerd rast.
2. Dı hazar u phonc de, mı phepug dewe de, nejdi ra di u nas kerd. Dêsım de, pêyniya Amnana pêyene de leyrikê theyru halên ra fır danê, wazenê khe eve xo, xo mırd kerê. Hama ni tam bese nêkenê fır bıdê. Hemi ki xona xof nêzanenê, nêtersenê. Mordem khe bıwazu, ninu nejdi ra vineno u bese keno pêy bicê ro.
3. Dêsım de wendisê phepugi xêr nêvinino. Vanê “xevera şiaê” ano ya ki arda. Coka kes nêwazeno, nejdiyê bonanê xo de phepug bıwano.
http://www.f25.parsimony.net/forum62148/messages/23266.htm
http://img209.imageshack.us/my.php?image=phepugbb6.jpg
Mit folgendem Code, können Sie den Beitrag ganz bequem auf ihrer Homepage verlinken
Weitere Beiträge aus dem Forum DERSİM-ZAZA ARŞİVİ
2007 SEÇIMLERI ve DERSIM YURTSEVERLERI - gepostet von dersim am Donnerstag 31.05.2007
DERSIM DIRENISLERI-I - gepostet von dersim am Freitag 15.12.2006
Ähnliche Beiträge wie "Phepug Çiko, Çutiri Waneno"
Burhan and Ciko - Elif (Donnerstag 31.05.2007)